Kemik Yumuşak Doku Tümörlerinde Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Onkoloji rehabilitasyon, kanserle ilişkili sağlık sorunlarını giderme potansiyeline sahip bir alandır. Onkoloji rehabilitasyonu, kanserli bireylerin hastalığın kendisi veya aldıkları tedavinin yan etkileri nedeniyle yaşadıkları bozuklukları ve işlevsel sınırlamaları yönetmeye ve iyileştirmeye odaklanır.

Onkolojik rehabilitasyonda ele alınabilecek tedavilerin bir kısmı aşağıda listelenmiştir:

• Ağrı
• Bilişsel eksiklikler
• Psikososyal sorunlar
• Kemoterapinin yan etkileri (örneğin sinir ucu iltihabı)
• Lenfödem
• Radyasyonun yan etkileri
• Ampütasyonlar
• Fonksiyonel Sınırlamalar

Fonksiyonel sınırlamaları ortadan kaldırmak için fizik tedavi uygulamaları çok önemlidir. Fizik tedavinin temelini hastanın mevcut sorunu (iyi huylu veya kötü huylu bir tümör mevcudiyeti) ve yapılan cerrahinin düzeyi oluşturur. Fizik tedavinin her aşamasında ameliyatı yapan doktorla her zaman çok yakın bilgi alışverişinde olmak gerekir. Fizik tedavide:

• Cerrahi geçiren eklem ve buna komşu eklemlerde hareket açıklığını korumak ve hareket açıklığı azaldı ise artırmak,
• Ameliyat sonu erken dönemde hastanın sorunsuz eklemlerine hemen ve ameliyat olan bölgesine (ameliyatı yapan doktorla bilgi alıverişi sonrasında) ise kontrollü hareketlere başlamak,
• Yapılan cerrahiye göre hastanın desteksiz yada tek/çift koltuk değneği ile ameliyat olan bölgesine sorun yaratmaksızın yük vermesini sağlamak,
• Ameliyat sonu erken dönemde hastanın ayağa kaldırılması toplardamar tıkanmasının önüne geçeceği için hastayı olabildiğince erken mobilize etmek,
• Kötü huylu bir tümörde ultrason, kısa dalda diatermi gibi derindeki dokuların ısıtılmasını sağlayan fizik tedavi uygulamalarından kaçınmak,
• İyi huylu tümörlerde fizik tedavi yapılırken derin doku ısıtmasında kullanılan tedaviler (ultrason ve kısa dalga diatermi) de dahil tüm tedavi aletleri sorunsuz kullanmak,
• Fizik tedavi uygulamalarında yara iyileşmesini dikkate almak ve yapılan tedavilerin bunun üzerine sorun yaratmasının önüne geçmek,
• Ameliyat olan bölgenin aşağı kısmında (örneğin kalça ameliyatı oldu ise bacakta, omuz ameliyatı oldu ise kolda) oluşabilecek lenfödemin tedavisi yapmaktır.

Hastanın kaç seans fizik tedavi alacağı yapılan ameliyatın büyüklüğü, etkilenen bölgeler ve hastanın tedaviye verdiği yanıt ile ilintilidir. Seans sayısına önceden karar vermek çok zordur ve hasta fizik tedavi uzmanı tarafından sıkça kontrol edilerek bur süreç ilerletilir.

Onkolojik rehabilitasyonunun dört aşaması

1. Önleyici rehabilitasyon aşaması: Daha yakın zamanda kanser bakımında prehabilitasyon olarak adlandırılan, kanser teşhisinin başlangıcı ile onkolojik tedavinin başlangıcı arasındaki zamanı kapsar. Bu dönemdeki müdahaleler, onkolojik bakımdan beklenen sakatlığın etkisini azaltmayı amaçlayan hasta eğitimi ve terapileri içerir. Kanser tedavisine başlamadan önce rehabilitasyona girmenin faydalı olduğu bulunmuştur.
2. Restoratif rehabilitasyon: Tam tedavi olmuş yada sorunu kontrol altına alınmış hastaların önceki işlev seviyelerine geri döndürülmesine odaklanır.
3. Destekleyici rehabilitasyon: Bu aşamada bireylere genel durumu desteklemek ve işlevselliği en üst düzeye çıkarmak hedeflenir.
4. Palyatif aşama: Kanserin son evresinde konfor ve işlevi hedefleyen bakımı geliştirmek hedeflenir.

Rehabilitasyon hizmetleri yatarak, ayakta veya evde olmak üzere çeşitli ortamlarda uygulanabilir. Geçirelen cerrahi sonu hastanede yatarak rehabilitasyon gerekebilir. Hasta akut tedaviyi aldıktan sonra yataklı bakım merkezleri veya evde sağlık hizmetlerine devam edebilir. Daha sonrasında hasta ayaktan tedaviye, konu üzerine uzmanlaşmış merkezlerde giderek devam edebilir. Hastalar;

• Yorgunluk
• Fonksiyonellik
• Egzersiz becerileri
• İletişim
• İşe dönüş açısından değerlendirilir.

Multidisipliner rehabilitasyon

Çok disiplinli ayaktan kanser rehabilitasyonu, bir hastanın fiziksel ve psikososyal durumunu iyileştirebilir. Çok disiplinli onkoloji rehabilitasyon ekibinde;

• Fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı
• Hemşire
• Fizyoterapist
• İş uğraşı terapisti
• Diyetisyen
• Ortez/protez teknisyeni
• Psikolog bulunur.

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon uzmanı

Hastaları fonksiyonel olarak değerlendirir. Kas-iskelet sistemi ve nörolojik muayeneleri yapar, gerekirse elektromiyografi ve görüntülemelerle mevcut durumu ortaya koyar. Hastanın mevcut durumuna göre rehabilitasyon planı yapar. Ağrı için gerekirse ağızdan ilaç verir, kalçadan ve ağrılı noktaya enjeksiyon yapar.

Hemşire

İlgili hemşire;

• İnsan merkezli entegre bakımın içindedir, hastalarla ve multidisipliner ekiple optimum iletişim sağlar.
• Kemoterapi değerlendirmeleri ve taramaları yapar.
• Kanser bakımının tüm aşamalarında palyatif bakım dahil olmak üzere destekleyici bakım sunar. Sağlıklı yaşam tarzı davranışlarını artırmayı, kanserli kişilerin ve kanserden kurtulanların psikososyal ihtiyaçlarını ele almayı ve mümkün olduğunda insanları kendi kendine yönetmeye güçlendirmeye çalışır.

Fizyoterapist

Ağrı ve hareket zorluğunu gidermeye çalışır. Fiziksel yetilerin artırılması için günlük aktiviteleri düzenler ve uygun tedavi yöntemleri ile bunları oluşturmaya çalışır. Gerekli hastalarda lenfödem, güç, kardiyovasküler egzersiz kapasitesini artırmaya çalışır, bu şekilde yaşam kalitesini iyileştirmesine, yorgunluk ve depresyonu azaltmak için çaba gösterir. Bu amaçla uygun egzersizleri planlar ve yaptırır. Tüm bunları yapmak için klasik masaj, lenfödem masajı, Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu (TENS) yapar. 

İş ve uğraşı terapisti

Hastaların işlerine tam yada kontrollü dönmelerinde yardımcı olur. İşine dönemeyecek hastalara yaşam kalitelerini artırmak ve mevcut durumlarına en uygun işi sağlamak için plan yapar.

Özellikle el ve üst ekstremite rehabilitasyonuna yoğunlaşır.

Diyetisyen

Besleyici diyet tavsiyeleri ve yüksek enerjili/proteinli oral besin takviyeleri ve endike olduğunda yetersiz beslenmeyi önlemek ve tedavi etmek için enteral tüp beslemesi içeren hayati beslenme desteği sağlar.

Ortez/Protez uzmanı

Hastaların hem işlevsel hem de kozmetik ihtiyaçlarını değerlendirir. Ortez/protez tasarlar ve uygun olanı yapar. Ayrıca hem hastayı hem de hastaya bakanların ortezin doğru şekilde nasıl kullanılacağı, nasıl bakılacağı ve hala ihtiyaçları için uygun olup olmadığının nasıl belirleneceği konusunda eğitirler.

Psikolog

Kanser hastaları ve destekleyenlerin yaşam kalitesini iyileştirmek için etkili müdahaleler yapar. Hastaların refahını iyileştirmeyi amaçlayan alanlarda diğer sağlık profesyonellerine yardımcı olur ve onları eğitir.

Prof. Dr. Tolga AYDOĞ
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hekimi
Acıbadem Fulya Hastanesi